«Знакамітая кніга па псіхалогіі паводзінаў, напісаная 45 гадоў таму, нарэшце выйшла на рускай мове», — кажа псіхолаг Уладзімір Ромэк. – На тое, што прызнаны класік сусветнай псіхалогіі не быў прадстаўлены ў рускамоўнай прасторы, розныя прычыны. Сярод іх, магчыма, схаваны пратэст супраць эксперыментальна пацверджаных ідэй, якія прыніжаюць таго, хто верыць ва ўласную выключнасць.
Што выклікала бурныя дыскусіі, прычым не толькі сярод спецыялістаў? Асабліва абразлівымі для чытача былі сцверджанні, што чалавек наўрад ці мае свабоду ў той ступені, у якой прынята лічыць. Хутчэй, яго паводзіны (і ён сам) з'яўляюцца адлюстраваннем знешніх абставін і следствам яго дзеянняў, якія толькі здаюцца аўтаномнымі. Псіхолагаў, вядома, крыўдзяць здагадкі аб «фальшывых тлумачэннях», з дапамогай якіх яны спрабуюць інтэрпрэтаваць тое, што не могуць выправіць. Свабода, годнасць, аўтаномія, крэатыўнасць, асоба - вось такія надуманыя і лішнія тэрміны для біхевіёрыста. Нечаканымі аказаліся раздзелы, прысвечаныя вывучэнню пакарання, дакладней, яго бессэнсоўнасці і нават шкоднасці. Дыскусія была жорсткай, але яснасць аргументаў Скінера нязменна выклікала павагу яго апанентаў. З неардынарным поглядам на чалавечую прыроду, вядома, хацелася б запярэчыць: не ўсё тут можна сумясціць з уяўленнямі пра свабоду волі, пра ўнутраныя прычыны нашых дзеянняў. Наўрад ці можна адразу адмовіцца ад звыклых «псіхічных тлумачэнняў» сваіх і чужых дзеянняў. Але напэўна вам, як і мне, будзе цяжка лічыць пазіцыю аўтара павярхоўнай. З пункту гледжання эмпірычнай абгрунтаванасці, Скінар мог бы даць фору многім іншым нібыта навукова правераным падыходам да апісання спружын, якія насамрэч рухаюць чалавекам.
Пераклад з англійскай Аляксандра Фёдарава, Оперант, 192 с.